A HORA DOS MOUROS: O expolio como "Negocio"

"O espolio move máis diñeiro que o tráfico de drogas" asegura un arqueólogo

Cadena SER

25-09-2011
Enrique Alpañes

Breve percorrido pola ruta do comercio ilegal de arte e antigüidades

Historicamente, a pillaxe do patrimonio cultural dun país en guerra foi unha das consecuencias bélicas que máis dano fai a longo prazo á moral e identidade das vítimas. Hai quen sostén que supón unha estratexia bélica do ocupante en si mesma porque nese espolio non só se perde Arte senón tamén boa parte da identidade común do pobo atacado. Pasou en Iraq e quizais tamén estea a pasar en Siria, segundo os expertos. Nesta reportaxe, Enrique Alpañés convídanos a dar un primeiro paso no coñecemento das mafias corruptas que controlan este espolio. É un dos agasallos que vos preparamos para celebrar xuntos 10 anos de denuncia en Punto de Fuga.

O tráfico ilegal de antigüidades é perigoso, máis perigoso canto máis te achegas aos países de produción. Ao final as pezas acaban nun salón elegante, pero a orixe é complicada. Custa vidas, pero como son vidas anónimas non reciben nin unha mención na prensa." Así de contundente móstrase o arqueólogo Joaquín María Córdoba cando fala do mercado negro da arte.

Sabe do que fala. Córdoba é membro do comité da Unesco para o patrimonio de Iraq. Foi director de varias escavacións neste mesmo país, ou noutros como Siria. Pero cambiou a biblioteca de Bagdag, onde traballou durante anos, por un despacho na Universidade Autónoma de Madrid, onde imparte clases de Historia Antiga.

"Non teño datos así que non o podo asegurar, pero teño a certeza de que en Siria se está producindo un espolio nestes momentos" asegura Córdoba. Así é como funciona. Os momentos de inestabilidade política e social, como o que vive nestes momentos o réxime de Bachar o Asade, son aproveitados polos mercenarios e as mafias para expoliar o patrimonio artístico. "Hai que ter en conta que se move moito diñeiro aquí" asegura Córdoba "o tráfico de arte e antigüidade supera por renda ao do tráfico de drogas". Os xacementos escavados no deserto non están catalogados. As súas pezas pódense subtraer e vender sen que sexa posible determinar legalmente a súa procedencia. Isto é o que probablemente esté sucedendo nestes momentos.

Entrar nun museo e roubar as súas pezas é máis complicado. Pero tamén se fai. Sucedeu no museo de Bagdag en 2003. "O saqueo do Museo Nacional de Iraq é quizá o caso máis famoso" asevera Córdoba, "pero o dano real ao patrimonio iraquí non se fixo alí. Levaba producíndose moitos anos. Desde a primeira guerra do Golfo, a principios do noventa." Miles de obxectos nesa época desapareceron. Despois, co bloqueo produciuse a degradación do armazón social, e a situación de extrema pobreza levou a que se producise algo inédito até entón: o saqueo masivo e a venda do patrimonio dos xacementos iraquís."

A Ruta negra do Arte

Pero, que ruta seguen estas pezas para acabar nas casas dos poderosos ou nas salas dos museos máis importantes de occidente? De que subterfugios sérvense para revestir de legalidade a procedencia duns obxectos roubados? A resposta é máis sinxela do que cabería esperar. Jose Ignacio Tremiño é xefe do departamento de protección histórica da Xunta de Andalucía e é director do conxunto arqueolóxico de Carmona. Asegura que as pezas non documentadas nun museo, as pezas expoliadas en escavacións e xacementos, pódense vender facilmente a través da rede. Internet, cos seus portais de compra-venda atomizou moito o mercado e facilitou que compradores e vendedores póñanse en contacto. A procedencia destas pezas é dificilmente demostrable, e en calquera caso sempre se pode argumentar que se compraron de boa fe. Pero seguen sendo ilegais. Para acabar de revestilas de legalidade falta un paso básico.

"As casas de poxas funcionan como lavandarías. Agora menos porque se está tentando pór coto a estas prácticas, pero historicamente funcionaron así. Até elas chegaban pezas ilegais que cando saían das súas portas, cun novo dono e un contrato debaixo do brazo, convertíanse en legais."Segundo varios expertos, os museos e as casas de poxas nútrense en gran medida destas pezas roubadas. Segundo Tremiño, cando nun museo vemos pezas etiquetadas como adquisicións, é máis que probable que proveñan do mercado negro.

Zafar Paiman asegura que os todos os obxectos que chegaron de Afganistán ao Musée Guimet de París, onde traballa, fixérono en virtude de acordos entre os dous gobernos. Con todo cando se lle pregunta por como traballan outros museos, móstrase ambiguo respecto da forma na que adquiren as súas pezas. Di que "por outros medios" fóra das escavacións ou os acordos bilaterais.

Paiman ten unha dobre visión do conflito. El é afgán, estudou arqueoloxía en Kabul, pero traballa nun museo occidental dedicado á arte centroasiático. Non é partidario do espolio nin sequera daquel perpetrado na antigüidade e mantido até os nosos días. Está a dirixir a reconstrución dun templo budista en Kabul. Di que é igual ao de Bamiyan, aquel que voaron polo aire os talibán en 2001. Para evitar que isto volva ocorrer, o templo está custodiado pola propia poboación afgá día e noite. E para evitar di, posibles perdas de patrimonio... a reconstrución faise in situ e "só lévana a cabo cidadáns de Kabul."

Pode que tamén te interesen na Hora dos Mouros:

Desaparece o Códice Calixtino da Catedral de Santiago

Cae unha banda dedicada ao saqueo de sitios arqueolóxicos