Historias da Mega-Austeridade - O Gaias

Monumento á Incoherencia


El Pais
Santiago 12/11/2011
Francisco Peregil

Morel, a personaxe do novelista arxentino Adolfo Bioy Casares, inventou a inmortalidade. Atreveuse a construír un museo no alto dun outeiro e botoulle un pulso ao pasado e ao futuro mediante un dispositivo que se alimentaba das mareas. O antigo líder do PP Manuel Fraga ideou no alto do monte compostelán de Gaiás a Cidade da Cultura, unha obra que ía ser capaz de tutearle aos 800 anos da catedral veciña. En decembro de 1997, á calor da exitosa inauguración do museo Guggenheim de Bilbao, Fraga empezou a modelar o seu soño. En 1999 convocou un concurso de arquitectura internacional que gañou o estadounidense Peter Eisenman. E en 2001 colocouse a primeira pedra no monte Gaiás, a case dous quilómetros do centro urbano. Íanse a levantar unha hemeroteca, a Biblioteca de Galicia, un teatro da música, un edificio de novas tecnoloxías, outro de servizos centrais e o museo de Historia de Galicia; custaría 108 millóns de euros, menos que os 126,5 do Guggenheim, o proxecto estaría terminado en tres anos e ocuparía unha extensión de 60.000 metros cadrados.

Hoxe xa van investidos máis de 400 millóns de euros, cifra equivalente a catro estadios como o da Cartuxa, o que se inaugurou en 1999 como estandarte da candidatura olímpica de Sevilla; construíronse só catro edificios -as obras dos outros dous, que son os máis importantes, estarán paralizadas como mínimo até 2014- e ocupouse unha extensión de 148.000 metros cadrados, equivalente ao centro histórico da cidade. Para facerse unha idea das dimensións baste dicir que só no mantemento dos edificios gastaranse 4,5 millóns de euros ao ano. Wilfred Wang, o único arquitecto do xurado que votou en contra do proxecto calcula que se algún día terminásense os dous bloques restantes o custo ascendería a 600 millóns, máis que o aeroporto de Cidade Real. Pero no caso de que a Xunta decida tapar os enormes buracos xa escavados e rexeitar a conclusión do Centro de Arte Internacional e, sobre todo, do Teatro da Ópera, que estaba concibido como a gran insignia da Cidade da Cultura, habería que indemnizar ás construtoras cuns 20 millóns de euros. A disxuntiva oscila entre o caro e o máis caro.

Interior da Cidade da Cultura

"A maqueta era unha marabilla", recoñece o arquitecto local Pedro de Chairo, gran detractor do proxecto. "Pero funcionaba só como escultura, a esa escala. En canto estudei os planos e o programa de construción deime conta de que aquilo non tiña sentido. A biblioteca construíuse en principio só para libros editados en Galicia ou que tratasen sobre Galicia, cando aquí apenas se editou nada ata que non empezaron a chegar as subvencións. A quen se lle ocorre construír unha biblioteca máis grande que a Biblioteca Nacional de Berlín? Se en Alemaña, que veñen editando libros desde Gutenberg, non viron a necesidade de facela máis grande, por que nós si? E o mesmo pasou coa hemeroteca. No século XXI unha hemeroteca é un pequeno estudo con computadores onde están os arquivos dixitalizados dos xornais. E ademais, deseñouse un Palacio da Ópera con tres ascensores no escenario, con capacidade para montar tres óperas nun mesmo día, coma se fose o Lincoln Center. 


En Nova York podes manter unha tempada de ópera durante todo o ano. Pero no resto de Europa, en Milán e Venecia, por exemplo, non se pode. E nós aquí, con pouco máis de 90.000 habitantes, podiamos permitirnos un teatro así. Contaban con que ían vir a xente da Coruña e doutras cidades galegas. Pero é que en Galicia a xente non adoita desprazarse dunha cidade a outra para ver un concerto. E aínda que o fixesen, como se pode manter o orzamento para encher de contido eses edificios? Comeranse todo o diñeiro da Consellería de Cultura. Peter Eisenman nunca se propuxo crear unha obra destinada a servir como colector dunhas actividades precisas. O seu foi un claro exemplo da arquitectura entendida como un espectáculo en si mesma, tan estendida hoxe en día. E agora están a facer alí actividades absurdas, a base de conferencias para 60 persoas e concertos para 200; todo iso para facer ver que alí existe unha vida que en realidade non existe".

O barbudo Morel filmou aos seus amigos e á súa amada durante unha semana de asueto nunha illa e botou a vivir para sempre as súas imaxes en tres dimensións, movéndose dentro e fóra do museo, a mesma secuencia semanal repetíndose eternamente de principio a fin. Agora, no alto do monte Gaiás, dentro do edificio que ía ser hemeroteca e agora é Arquivo, un pode ver proxectada a tamaño natural a figura do arquitecto Peter Eisenman, vestido de negro e con paxarela vermella, explicando o seu proxecto:

O reto da Cidade da Cultura consistiu en crear unha icona contemporánea como desafío ao pasado, ao presente e ao futuro dun proxecto deste tipo en Galicia, en España e no mundo...

Discurso de Pérez Touriño na Cidade da Cultura en 2008

Unha e outra e outra vez, ao longo dos días, sen apenas visitantes, irase repetindo o monólogo de apenas un par de minutos fronte a outras pantallas onde os seus colaboradores continúan falando tamén do proxecto. Nun edificio contiguo pódese visitar unha exposición de máquinas de escribir. O luns ao seis da tarde só había alí un paseante, un home que viña camiñando desde a cidade para manter baixo control o colesterol. Na inmensa biblioteca ideada para albergar libros galegos hai carteis onde se roga silencio, pero non había apenas ninguén que puidese perturbar ese silencio, salvo os empregados. Fóra dos edificios apenas se vía a algunha parella de noivos. E todos os consultados conviñan en dicir que o proxecto era un malgaste, un disparate, unha desmesura. "O aparcadoiro é demasiado pequeno para os grandes eventos", comentaba unha nova. "E non hai maneira de vir como non sexa en taxi ou en coche propio, porque os autobuses son moi escasos. E esteticamente, hai demasiada pedra e pouco verde".

Biblioteca da Cidade da Cultura

A pedra rosada tamén ten a súa historia negra. Era unha cuarcita moi difícil de atopar e extraíase dunha canteira no pobo de Muras (Lugo), propiedade do entón alcalde do municipio coruñés de Ortigueira, do PP, Antonio Campo. "Obrigáronnos a traballar con pedra de Galicia", declarou Eisenman hai un ano. A metade da obra, en 2008, as reservas do filón resultaron insuficientes e de mala calidade. Supostamente, non quedou máis remediou que viaxar a outra canteira no Estado brasileiro de Minas de Gêrais e traelas desde alí.

O arquitecto Peter Eisenman deixou claro que a cousa non sairía barata. "Nós diciamos que sería demasiado caro. El [Manuel Fraga] respondía: ese non é o seu problema. Diciamos que na biblioteca cabían 250.000 libros e pedían un millón. Iso fixemos", declarou nunha entrevista concedida ao PAÍS en 2010.

Xosé Sánche Bugallo, quen fose alcalde de Santiago polo PSOE desde 1998 até o pasado maio e agora é xefe da oposición, cre que aínda non se pode sacar unha conclusión definitiva. "Na Cidade das Artes e as Ciencias, de Valencia, investiuse catro veces máis que aquí. Con todo, non hai a mesma sensación de malgaste porque se abriu e púxose en funcionamento. O problema é que se iniciaron as obras polos edificios menos representativos e menos útiles. E agora faltan os máis importantes. Agora é un enorme monumento, pero sen coherencia. Ademais, como consecuencia da situación económica, o colector [os edificios] non se corresponde co contido que albergan. Agora, a prioridade é conectala co centro urbano e coa autovía de circunvalación. Imos ver en que acaba. A catedral debeu tardar en facer uns 130 ou 150 anos. Calculo que en menos tempo acabarase a Cidade da Cultura. Aínda que é posible que non en moito menos tempo".

A pesar das moitas críticas, Jesús Pérez Varela, o conselleiro de cultura que traballaba con Fraga naquela época, non renega da Cidade: "Eu defendo o proxecto na época na que se fixo. Aínda que é verdade que hoxe, coa crise, ese soño habería que postergalo. Pero era unha boa idea para pór a Galicia no mapa de Europa e a modernidade. Galicia sempre tivo o reto de que había que traer á xente, ninguén pasa por aquí. E Fraga tiña grandes ideas para promover o turismo".

Vista de Santiago, coa Cidade da Cultura ao fondo

Pero non había unha forma máis barata de promovelo? Era necesario edificar unha biblioteca para un millón de libros e un teatro da ópera como o que aínda estar por facer?

"O do millón era só unha forma de falar [Peter Eisenman sostén o contrario]. E o da ópera... Queriamos que puidesen representarse aquí as mesmas obras que chegan a Milán ou a Venecia. Os mesmos concertos que chegan a Barcelona, que houbese espazo suficiente. E eu creo que o pobo galego ten dereito a reinventarse e a sacar un pouco de musculatura cultural. Agora non estamos nas mellores condicións para continuar coas obras. Pero a catedral de Santiago, que cumpriu 800 anos, estivo en constante remoción un par de séculos. E a Torre Eiffel querían desmantelala despois da exposición de París", engade Pérez Varela.

os "Concertos" segundo Pérez Varela   

Fraga justificou en 2007 o incremento do custo dicindo que "o tempo pasa e as cousas tenden a subir". Tamén afirmou que o día en que estivese acabada Galicia tería, "ademais do Pórtico da Gloria e as torres barrocas da praza [do Obradoiro], algo que será capaz de soar en todo o mundo". Poida que sexa verdade ou poida que ao cabo dun século o único que perviva da Cidade sexa a imaxe a tamaño natural do arquitecto con paxarela vermella repetindo eternamente que o reto consistiu en crear unha icona contemporánea como desafío ao pasado, ao presente e ao futuro. [fin]

Eu persoalmente non mo creo

---