Neanderthais e Sapiens conviviron en Cantabria

O director das excavación no xacigo

Neanderthais e homo sapiens conviviron na cova de El Castillo

O director das escavacións, Federico Bernaldo de Quirós, avanza os resultados da última campaña

Un dos grandes enigmas da investigación prehistórica estriba en desvelar as causas e circunstancias nas que desapareceron os neanderthales fai uns 30.000 anos e como se produciu a entrada do home moderno (homo sapiens) durante a transición do Paleolítico Medio ao Paleolítico Superior. En Cantabria, as escavacións na cova do Castelo (Ponte Viesgo) que dirixe o catedrático de Prehistoria da Universidade de León, Federico Bernaldo de Quirós, están a revelar información moi valiosa respecto diso. 

O pasado xoves concluíu unha nova campaña e o director do proxecto de investigación, que deu por finalizada a exhumación do «problemático» nivel 18, á vista dos descubrimentos nas escavacións antigas e nas modernas, defende a hipótese que ambas as comunidades humanas conviviron durante un período de tempo nesta cova.

«Hai escasas semanas publicastes no Diario que Svante Paabo, o pai do xenoma do neanderthal, visitou a cova do Mirón e reafirmábase en que neanderthales e sapiens comparten entre un 3 e un 5% do seu ADN, algo que proba que houbo convivencia, unións entre ambas as razas... É máis sensato pensar en que se produciu unha colonización 'insidiosa', como me gusta cualificar, que en hipóteses catastrofistas para explicar a desaparición dos neanderthales. A causa auténtica probablemente nunca se saberá», comenta o catedrático que compartiu a dirección dos traballos coa súa esposa Vitoria Cabrera até 2004, data na que a catedrática da UNED faleceu. Cabrera iniciou en 1980 os traballos de campo no Castelo e publicou os resultados inéditos das escavacións que Alcalde do Río, Obermaier e Wernet, desenvolvidas entre 1910 e 1914 e interrompidas de forma precipitada polo estalido da I Guerra Mundial.

Colonización 'insidiosa'

Obermaier e o seu equipo en apenas 4 anos rebaixaron uns 18 metros do xacemento, alcanzando niveis do Paleolítico Medio (hai 150.000 anos); as escavacións modernas, en tres décadas, cunha metodoloxía máis científica, apenas rebaixaron os estratos un metro e medio e centráronse fundamentalmente no nivel 18, que corresponde co comezo do Paleolítico Superior. Para o ano próximo o proxecto prevé iniciar a exhumación dos niveis musterienses aos que unha potente capa de arxila separa do anterior. Sen dúbida, houbo un lapsus de varios miles de anos nos que a cova estivo sen ocupación.

Bernaldo de Quirós cualifica O Castelo como «o xacemento máis importante de Europa porque conta coa secuencia completa do Paleolítico Superior, con restos do Paleolítico Medio e con testemuños da Idade do Bronce. É un sitio fundamental para analizar os modos de vida e o comportamento das comunidades prehistóricas que aquí viviron».

As hipóteses de traballo que manexa o equipo do que forman parte José Manuel Maíllo e Ana Neira, apuntan a que fai uns 40.000 anos os humanos modernos «xa estaban por aquí», sinala Bernaldo de Quirós. «Parece que conviviron, pero a pregunta é como o fixeron? Cando se xuntan dous grupos humanos, como puido suceder entón, cabe pensar que habería momentos nos que levaron ben e outros de odio... No noso caso temos o problema para ir máis aló. Os nosos restos fósiles son problemáticos. Temos algún de neno ou de individuo novo, pero con trazos pouco definidos como para descifrar se é de neanderthal ou de sapiens».

«O home modernos (sapiens) veñen de África, de onde saen fai uns 100.000 anos. Aquí parece que chegan, do Próximo Oriente, fai 50.000-40.000 anos. Parece lóxico que o farían de forma progresiva, adaptándose paulatinamente a un territorio que nada ten que ver co dos seus antepasados», sinala o prehistoriador. Neste proceso de aclimatación a unha zona máis verde e húmida ve indicios «de que estes grupos humanos debéronse pór ao día, xa que até a fauna era diferente. É o que eu cualifico 'colonización insidiosa', un proceso moi lento, que non implica 'malo leite', pero que si vas comendo aos poucos o terreo aos neanderthales. Esta disposición de adaptarse ás novas circunstancias debeu outorgar vantaxes ao sapiens sobre os neanderthales».

Zona de carnicería

Estas hipóteses sobre o comportamento de ambas as razas teñen a súa base científica nos restos achados na escavación. No estrato 18 do Castelo hai materiais líticos propios do Paleolítico Superior (Auriñaciense) con tecnoloxía musteriense, é dicir, dun momento anterior, do Paleolítico Medio.

Estes descubrimentos realizáronse nunha zona que os científicos identificaron como «de carnicería ou descuartizamiento de animais, estamos ante un taller e ante unha área de vertedoiro, onde os ocupantes da cova tiraban os restos despois de limpar os fogares (o lume). Isto permitiunos observar actitudes moi interesantes. No Paleolítico Medio o lume era constante, mentres que no Superior parece que hai outra forma de proceder, límpase e renóvase periodicamente», comenta o catedrático.

Outro aspecto que destaca Federico é que «constamos que no Auriñaciense de transición empregaron material de usar e tirar, en concreto unha calcaria do río que se talla moi ben pero que unha vez usas catro veces se madeixa. Isto revela unha intelixencia, é un dato moi interesante, o emprego de artefactos de usar e tirar».

Para o director do Castelo «as xoias da coroa son as que presentan manifestacións artísticas. Son obxectos sen un uso claro, que non se saben para que serviron. Por exemplo, un bloque de arenisca con liñas entrelazadas. Iso permítenos pensar nun sentido espiritual, en que hai 40.000 anos había xente con sensibilidade».

A cova do Castelo, situada nun lugar privilexiado, a media ladeira do monte do mesmo nome, controla o val do río Pas. Os arqueólogos outorgan a esta gruta un carácter especial, «trataríase dun lugar atractivo, que ten moito que ver co concepto de uso e control do territorio. O Castelo, ademais dun hábitat, debeu ter unha función similar a unha feira, un punto de encontro para comunidades que ocupaban outras covas da contorna». A esa condición do lugar como «primeiro inter pares» tamén contribúe, indubidablemente, as máis de 250 manifestacións de arte rupestre (pinturas e gravados) que se documentaron no interior da gruta. Estas dátanse no Paleolítico Superior (entre o Solutrense e o Magdaleniense Superior).

A caza xogou un papel fundamental neste período do Paleolítico. Así o revela que nas escavacións se han recuperados restos de 250 cervos, sen dúbida, o animal mellor representado, pero non o único. Tamén formaron parte da dieta de neanderthales e sapiens os bóvidos (50 exemplares), o cabalo, o rebeco, a cabra ou o corzo. Como dato máis exótico, documentouse a existencia duns 30 rinocerontes (unha variante extinguida), de león e de pantera. En concreto crese que nesta zona do norte da Península ibérica houbo leóns até fai 12-10.000 anos. Tamén están representados o raposo, o lobo, o lince, a hiena e o oso das cavernas, especialmente exemplares moi vellos que se refuxiaban nas covas para morrer ou exemplares moi novos, que non superaban a hibernación.

Ocupacións esporádicas

A diferenza do que puidese imaxinarse, a ocupación en grutas como esta de O Castelo non era estable. Bernaldo de Quirós cre que «os grupos humanos íanse movendo como unha faceta máis da súa xestión do territorio. Esta é unha cova cómoda para primavera-verán e, ademais, polas súas dimensións puido acoller a moita xente ao mesmo tempo. Noutros períodos do ano os grupos ocuparían covas medianas ou pequenas como Fornos da Pena ou Morín».

Este comportamento ten a súa lóxica «xa que se trata de depredadores-cazadores, que teñen que xestionar ben a caza. Se era un grupo grande por número de individuos, e non se moven, poden acabar tendo problemas de esgotar a caza. É fundamental non acabar os recursos».

Pero, ao longo da Prehistoria, a cova tamén tivo longos períodos nos que non estivo ocupada. Iso explícase, porque «a historia da cova está asociada aos grandes derrube. Documentamos que en repetidas ocasións a visera da gruta afúndese e iso, sen dúbida, debeu xerar unha gran preocupación. Derrúbelos en moitas ocasións son a antesala de etapas de catro ou cinco mil anos sen ocupación».

---

+ INFO no site de:  El Diario Montañes